Zrzeczenie się dziedziczenia i odrzucenie spadku

Wbrew pozorom, zrzeczenie się dziedziczenia i odrzucenie spadku, to dwie odrębne instytucje prawa spadkowego, których efektem końcowym jest nie otrzymanie spadku. Jakie są różnice pomiędzy nimi i w jakich okolicznościach są dokonywane? O tym w poniższym artykule.

Różnice pomiędzy zrzeczeniem się dziedziczenia a odrzuceniem spadku

Obie instytucje zmierzają do odrzucenia spadku po zmarłym przez potencjalnego spadkobiercę. Na tym jednak kończą się podobieństwa. Różnic jest zdecydowanie więcej. Należą do nich:

• czas podjęcia działań związanych ze spadkiem
• forma prawna, która jest wymagana dla skuteczności tych działań
• wpływ dokonanej czynności na sytuację zstępnych, w tym dzieci i wnuków
• trwałość podjętej czynności.

Zrzeczenie się dziedziczenia

Ta forma zrzeczenia się spadku dotyczy tylko dziedziczenia ustawowego. Ma postać umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego, którą zawiera spadkodawca ze spadkobiercą. W umowie tej strony umawiają się, że dana osoba nie będzie dziedziczyła po spadkodawcy. Nie będzie jej również przysługiwało prawo do zachowku. Tym samym zstępni zrzekającego się spadku (jego dzieci i wnuki), również nie będą mogli dziedziczyć, chyba że w umowie zostanie to uregulowane inaczej.

Ten proces można odwrócić. Skoro można bowiem zrzec się dziedziczenia w formie umowy, w tej samej formie można je uchylić. Również i w tym przypadku, wymagane jest sporządzenie umowy przed notariuszem.

Jeżeli dana osoba zrzekła się dziedziczenia ustawowego, lecz po pewnym czasie spadkodawca sporządził testament i tam ją uwzględnił, wówczas ponownie będzie ona musiała odrzucić spadek składając oświadczenie, ale już po śmierci spadkodawcy.

Długi spadkowe

Spadek to nie tylko aktywa, np. mieszkanie, samochód, oszczędności, ale także pasywa, czyli długi, których spadkodawca nie spłacił. Zarówno aktywa, jak i pasywa wchodzą do masy spadkowej. Spadkobierca powinien zatem podjąć odpowiednie działania po śmierci zmarłego, by spadek zamiast korzyści nie przyniósł mu poważnych obciążeń finansowych. W takim przypadku zaleca się m.in. przejrzenie dokumentów i korespondencji jaka została w domu (być może wśród nich będą np. dokumenty dotyczące kredytów, pożyczek, monity, dokumentacja komornicza) oraz wypytanie rodziny i znajomych, czy nie mają informacji o ewentualnych długach spadkodawcy.

Odrzucenie spadku

Instytucja odrzucenia spadku ma miejsce już po śmierci spadkodawcy. Spadkobierca ustawowy i spadkobierca testamentowy mają na to 6 miesięcy od dnia, w którym się dowiedzieli się o tytule swojego powołania do spadku. W tym czasie spadkobierca może:

• przyjąć spadek wprost, tzn. spadkobierca dziedziczy wszystko, a tym samym ponosi odpowiedzialność za długi zmarłego bez żadnych ograniczeń i z całego swego majątku.
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi zmarłego tylko do wysokości wartość dóbr, jakie odziedziczył, np. spadkodawca pozostawił dług w wysokości 50.000 zł i samochód wart 15.000 zł – spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za ten dług do wysokości 15.000 zł.
• odrzucić spadek, czyli cały majątek i wszystkie długi.

Spadkobierca przyjmuje spadek „z mocy prawa” po upływie 6 miesięcy, w przypadku braku reakcji z jego strony.  O tym, czy jest to przyjęcie spadku wprost, czy z dobrodziejstwem inwentarza, decyduje  data śmierci spadkodawcy. Jeśli zgon nastąpił:

• przed 18.10.2015, jest to przyjęcie spadku wprost
• począwszy od dnia 18.10.2015, jest to przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Spadkobierca może odrzucić spadek jedynie w sądzie lub przed notariuszem, przy czym raz złożonego oświadczenia woli nie będzie mógł odwołać. Przypadający mu spadek otrzymują wtedy jego zstępni.

Odrzucenie spadku w przypadku małoletniego

Spadkobierca, którym jest osoba małoletnia, częściowo ubezwłasnowolniona lub całkowicie ubezwłasnowolniona, jeżeli w terminie 6 miesięcy nie złoży oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku – zawsze przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że dziecko/osoba ubezwłasnowolniona odziedziczy tylko długi należy rozważyć odrzucenie spadku w jej imieniu. W tym celu niezbędne jest uzyskanie przez rodzica bądź opiekuna prawnego zgody sądu rodzinnego na dokonanie tej czynności. Następnie po uprawomocnieniu się postanowienia sądu, rodzic/opiekun prawny musi złożyć przed notariuszem bądź przed sądem oświadczenie w imieniu dziecka/osoby ubezwłasnowolnionej o odrzuceniu spadku.

Więcej artykułów poradnikowych publikujemy na Blogu Biura Rachunkowego AFK Centrum Obsługi Biznesu z Wrocławia – tutaj.